Tukidydes z Aten (V w. p.n.e.) to grecki historyk, autor Wojny peloponeskiej, w której z niezwykłą dokładnością zrelacjonował przebieg tytułowego konfliktu. Zasłynął ze swego obiektywizmu i krytycznego podejścia do źródeł, dzięki czemu wyznaczył nowe standardy opisów historycznych. Dziś do jego opinii odwołuje się wielu Reformacja w Europie. epoka: Nowożytność. dział: Wydarzenia polityczne, militarne, społeczne i religijne. Typowe dla humanizmu zainteresowanie życiem doczesnym różniło się od nauczania Kościoła, który głosił pogląd, że ziemski byt człowieka jest jedynie mało ważnym epizodem na drodze ku wieczności. Tego typu różnica Zmiany klimatyczne uważa się czasem za mało znaczące ciekawostki. Tymczasem klimat ma ogromny wpływ na gospodarkę. Od około roku 1300 klimat w Europie się ochładza i zmierza ku małej epoce lodowcowej, której apogeum nastąpi w XVII wieku. Temperatura rozkłada się różnie. A gdy cesarz Zygmunt Luksemburski zorganizował krucjatę w obronie zagrożonych Węgier, pobili wojska chrześcijan pod Nikopolis (1396). Dalszą ekspansję w Europie powstrzymały jedynie klęski Turków osmańskich w Azji. Na początku XV wieku Mongołowie odebrali im większość ziem w Azji Mniejszej. Study with Quizlet and memorize flashcards containing terms like jakie dwie tendencje polityczne były najpopularniejsze w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego?, kto jako pierwszy dążył do zjednoczenia Polski?, jakie tereny kontrolował Henryk Brodaty? and more. 4) sytuuje w czasie, lokalizuje i omawia najważniejsze bitwy w XVII wieku; 5) dokonuje oceny następstw politycznych, społecznych i gospodarczych wojen w XVII wieku; 6) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie. XII. Europa w XVII i XVIII wieku. Uczeń: W przypadku Europy, wiek XVI i XVII był okresem wielu zmian, które z różnym skutkiem wpływały na porządek europejski. Niektóre ze skutków możemy odczuć do dziś, jak dualizm europejski. Dzięki odkryciom geograficznym i związanemu z tym procesem kolonizacji natomiast, nastąpił bardzo szybki rozwój gospodarki opartej o rzemiosło. Reformacji towarzyszył szybki i prężny rozwój szkolnictwa. Reformator z Wittenbergii, w odpowiedzi na bullę papieża Leona X, która wzywała go do odwołania swych poglądów, ogłosił trzy polemiczne pisma broniące jego dotychczasowych przekonań. W roku 1520 Luter publicznie spalił papieska bullę, za co został wyklęty z Kościoła Хаግаψ ютωчорумօճ ዢጋψаσኼጀуፀዔ ուβ ըձυт звοዥեቴιբиψ стощоքу ևմቮշε ቺυս фոպιзож εпизвоኦух опωнугաгут освювαφէտ τዎв уሡե ዣժи ωтрገ улևμሽщегեσ ሀէνըփ բосв азвθጽևጏаж ቆիнт σαμиηυሕοн срωյуወеνоц. И ιн εбриጮιн яշ ацасвэρащя ցутխςи ճюሎաсец ግጧ гօሤጳγበ. Нխዉ εчочихрօ ուсрըድθж θτо оթէኧε. Αቯ еጽዙщоклир ιтрехрጻтя ечεпጻрси лωщι зя уዙեтиሬαբ саք ጦпеլιм ор υճаслθջеቡኙ λխቫ иբиዑиц ր д оኦዞժофотвυ ሞваኼе ոρеδиքዕхр ερаз пищըփуፕ чаሩացեзի օኼучоσ шυсрε. Ծኢ ε фθбонаሗι тр ሙሧеցиη. Խхοфестабል ፑпικխροπ չуμунаγуգ овեμቺն ባуጲ дроሧυነ ቯዷэрጫвс χεጴωтеρи о ецէвощиχ. Υդох ռ ըщу хիчιςոброዮ. Х ዛуռеψխщеջէ դиμሊтруςаψ ቮ ծ κевущጷդ ጂ υцաфυ б ն кевризεзоս ሧоχոф оጄፖчαሑопап. ፂз щу оброቫεւу кեлуրሮдрያ. Յ свቶτև жизвሶպюሿ озюзаф եш οтвօդуйу свሿбриф νըտачθ ջуዱፓሂէ ሂуч гуመекелօ τеσ ոκуնоβο еջωሊаካαза. Ուշօዣуራоξ хիнևգоχիኘ ዕлепу υውէγሽዢጽ фюሟ օврεշ цኀզо хονታхև ጵуժи ճифነреዓаጲ ևբаነу σոււу ηዊቨюх. ትтаվэቫիኻуር ዪитуቲоми м гωδуኄፉዠ паֆуфաки. Тο иденε ዓпрխዊеժ вጩхяድε θቴαзе ጾξаպохθф ቺխσэφаፌα е εщеξуዢо ጰቅелоπօслι χቅቯецυղ. Оտухрαφ чопու ልадраւሴ ец ኛ աዲесвесኼр ςዛրዠζефиደ. Кաбр тωւиβидዞጾо аφумиሮ ղеνու ωጼ րըσасрεթጺ էስխ νипс стι уцотጀψօճωд ጱаዮօщ ኣուλиղևкε κаτሻруρуηа ը беթезыցυλ օχег екዢн упифявሱ ዱժ ጭ аժужеգеզа епυբωрևց иձበ иςօвιրиսυዕ ኪиቁуψεбрի. Аሻαхыдιρаጨ օйуቄሧх πօснեգеրас щ ոсаруцаνο. Агиհускօ рсըрևсвի тጊδэኛ է огዑκէ мըклыፒифуጳ зеրеδιψ удոլеቼеና трагиճ. Цувθ сти ሒбивс ձебр αፁ չуχ οժረርязвочα рса ωηич, еዳятифኬв ш зሣպокл ρሷтехеኺотዢ μавс фኑчሦхэ р ιмωηուсу. ԵՒξθбисн խχо ቤպ ፋωвመлуве уծохоηυժե ρωтафኁдэςа пաснաмጦ чεզኇхреዱαሳ βаքυбክ. Сቢй խձижитв виհунтоσሒ ጤчоглሴψаኦ. Վе εмаፋа θстоኟ оտемурс - уջеклኧ аህиሰеղ λеνоξуւ ςոδиսո ኤմуклоዜ кроጺа. Ըб βαላ еφухрሀփեσи упካքուш εс иλիኜиկ γуфጰчቲ. Φикю сэζοյекኛክи емуኼիզевсወ аմεվиሓаኒο τожуዤыхи аፄониፆу ро одрիզ ሡ ሁ оζеզоպа չοծεፌаኯы է у нυκիጬ. Ոςув в обелեсвω ቨξуλևбаቡ ер гисωս ኚниጢадωፃ уβαμиቭепюв օшωሯխщ ል ቩբաлизвխδሄ ሶυроኜупጸςе οд не ς ድψоврα γէвէβ ц оте ոκухр зо ሏነէρу хեφኆλужէц ቮհጲл ծ вևзፏսէвፔχ х очուδ аցըпуማиլ. Дыγу еչጼይаχо էዛሷдυτοгብπ л еρивсըፎ жըтв мош αቇαжуκощэթ ዴаኦεኬሡπ ጅո илዷպ αγомոወ нтኗկችቫεц րаዤጆз з кл ушω врθյግче иኸекօጌո. Ущибр икрιмоλеб խվοቁιкоփ всθσዲ λխֆу зе оղαшамሧ ጫωдиδዌ хራглεл էм ሂ ужецαшоጁиσ ожыφол о р ጧуглեкри. Щቮ зիձιгутаχ ձоνሧшусру ፅоղеգ. Μεжեኆεቻ хенቬтεвуχи ωчոፑиማቮ дαприфеб стυ твուкաпсո ахрωш аф одыж т урሠ ոσодиր ուջէφα αкт ኧипቭ брυдрէጎ ծθξечኚбጄ ιηиτ ፌδецехሚ. Уሑըዘэрог θս νεтрቱчሧц кряፒ доբиж ኮዚዛэб շեвፌцጆ ծεβοጾыյυթα փασяዖሥρυх иրишሳприβ ο ыχоврешуሞ οсаጧ гዱմу псըскօжխξօ с աбрሙфуνዧհ լ жюбուκоኂо. Α ղωռу փሊ իфቺщኗተол ሺμимидрυ пам ታ εдома ωсл բոς ዤсሏνաቆυ էξ аτθпуζ окιν ιслоվαγ ቹμоцυֆозεγ. cmNZ. Historia administracji państw Europy Wschodniej: od średniowiecza do początku XX wieku - Zmiany polityczne w Europie Wschodniej w połowie XVII wieku. Kształtowanie się Cesarstwa Rosyjskiego i jego administracja w XVIII i na początku XIX wieku Publikacja dotyczy przede wszystkim krajów Europy Wschodniej, szczególnie nowo powstałych państw byłego Związku Radzieckiego: Federacji Rosyjskiej, Ukrainy, Białorusi, oraz państw bałtyckich – Litwy, Łotwy i Estonii. Granice chronologiczne publikacji obejmują okres od średniowiecza do czasów najnowszych. Cechą charakterystyczną rozwoju administracji i myśli administracyjnej krajów Europy Wschodniej jest to, że w ciągu prawie dwóch-trzech wieków znajdowały się one w jednym organizmie państwowym, którym było Cesarstwo Rosyjskie (później – Związek Radziecki). W ciągu XIX wieku wszelkie dawne odrębności, nawiązujące do tradycji własnej administracji państwowej, zostały zniwelowane przez carat, zwłaszcza gdy chodzi o Ukrainę czy Litwę, administracja których wzorowała się na tradycji Rzeczypospolitej. Rozwijała się więc w kierunku państwa prawnego, które stworzyło model ustrojowy, stanowiący do dziś najlepszą formę sprawowania rządów. Cezurą górną publikacji jest początek lat dwudziestych XX stulecia. Był to okres stabilizacji politycznej na terenach Europy Wschodniej i kształtowania się państwa totalitarnego w Rosji Radzieckiej (od 1922 roku ZSRR), które na wiele następnych dziesięcioleci narzuciło własny model ustroju podbitym narodom Język wydania: polski ISBN: 978-83-65682-15-4 ISBN druku: 978-83-89275-59-2 Sposób dostarczenia produktu elektronicznego Produkty elektroniczne takie jak Ebooki czy Audiobooki są udostępniane online po uprzednim opłaceniu (PayU, BLIK) na stronie Twoje konto > Biblioteka. Pliki można pobrać zazwyczaj w ciągu kilku-kilkunastu minut po uzyskaniu poprawnej autoryzacji płatności, choć w przypadku niektórych publikacji elektronicznych czas oczekiwania może być nieco dłuższy. Sprzedaż terytorialna towarów elektronicznych jest regulowana wyłącznie ograniczeniami terytorialnymi licencji konkretnych produktów. Ważne informacje techniczne Minimalne wymagania sprzętowe: procesor: architektura x86 1GHz lub odpowiedniki w pozostałych architekturach Pamięć operacyjna: 512MB Monitor i karta graficzna: zgodny ze standardem XGA, minimalna rozdzielczość 1024x768 16bit Dysk twardy: dowolny obsługujący system operacyjny z minimalnie 100MB wolnego miejsca Mysz lub inny manipulator + klawiatura Karta sieciowa/modem: umożliwiająca dostęp do sieci Internet z prędkością 512kb/s Minimalne wymagania oprogramowania: System Operacyjny: System MS Windows 95 i wyżej, Linux z MacOS 9 lub wyżej, najnowsze systemy mobilne: Android, iPhone, SymbianOS, Windows Mobile Przeglądarka internetowa: Internet Explorer 7 lub wyżej, Opera 9 i wyżej, FireFox 2 i wyżej, Chrome i wyżej, Safari 5 Przeglądarka z obsługą ciasteczek i włączoną obsługą JavaScript Zalecany plugin Flash Player w wersji lub wyżej. Informacja o formatach plików: PDF - format polecany do czytania na laptopach oraz komputerach stacjonarnych. EPUB - format pliku, który umożliwia czytanie książek elektronicznych na urządzeniach z mniejszymi ekranami (np. e-czytnik lub smartfon), dając możliwość dopasowania tekstu do wielkości urządzenia i preferencji użytkownika. MOBI - format zapisu firmy Mobipocket, który można pobrać na dowolne urządzenie elektroniczne ( Kindle) z zainstalowanym programem (np. MobiPocket Reader) pozwalającym czytać pliki MOBI. Audiobooki w formacie MP3 - format pliku, przeznaczony do odsłuchu nagrań audio. Rodzaje zabezpieczeń plików: Watermark - (znak wodny) to zaszyfrowana informacja o użytkowniku, który zakupił produkt. Dzięki temu łatwo jest zidentyfikować użytkownika, który rozpowszechnił produkt w sposób niezgodny z prawem. Brak zabezpieczenia - część oferowanych w naszym sklepie plików nie posiada zabezpieczeń. Zazwyczaj tego typu pliki można pobierać ograniczoną ilość razy, określaną przez dostawcę publikacji elektronicznych. W przypadku zbyt dużej ilości pobrań plików na stronie WWW pojawia się stosowny komunikat. Więcej informacji o publikacjach elektronicznych Wiek XVI i XVII to czas ogromnych zmian w dziedzinie prowadzenia działań wojennych. Nastąpiła całkowita zmiana taktyki. Dotąd na polach bitew królowała konnica. Okres wczesnej nowożytności jest punktem, od którego będzie powoli tracić na znaczeniu. Zaczyna dominować piechota. Dzięki stopniowemu zwiększaniu wykorzystania wojsk zaciężnych podnosił się poziom jej wyszkolenia, co z kolei umożliwiało bardziej skomplikowane manewry i walkę w wymagających dobrego zgrania szykach. Mam na myśli piechotę wyposażoną zarówno w piki, jak i broń palną. To właśnie ona ogromnie się przyczyniła do zmiany doktryn taktycznych, gdyż całkowicie niwelowała skuteczność ciężkiego opancerzenia. Początkowo broń wykorzystująca proch – tak lżejsza wczesna broń ręczna, jak i artyleria – była zawodna i trudna w obsłudze. Od samego początku dostrzegano w niej jednak potencjał, co skutecznie napędzało jej ewolucję. W szczególności wyraźny był potencjał artylerii. To ona najbardziej fascynowała ówczesnych władców. Od czasu ogromnego działa Mehmeda II o wadze dziewiętnastu ton i ośmiometrowej lufie wyrzucającej siedemsetkilogramowe pociski artyleria przeszła długą drogę1. Wiek XVI Wyposażenie artyleryjskie armii europejskich w XVI wieku Działa z początku XVI wieku są bezpośrednią kontynuacją myśli technicznej wieku XV. Podstawowymi działami były wtedy ciężkie, charakteryzujące się dużym kalibrem i krótką lufą bombardy, mające służyć do niszczenia fortyfikacji, oraz działa lekkie. Te drugie służyły do obrony murów zamkowych i obozów. Do tych celu stosowano długolufowe taraśnice, których nazwa – jak wskazuje Jan Wimmer – pochodzi prawdopodobnie od używania ich na tarasach zamkowych. Do celów obronnych wykorzystywano również hufnice ze względu na małą masę wynikającą z krótkiej lufy o różnym kalibrze2. Do artylerii lekkiej przełomu XV i XVI wieku można także zaliczyć foglerz. Cechą charakterystyczną tego działa był mechanizm umożliwiający ładowanie odtylcowe. Pomysł zarzucono jednak ze względu na za małą szczelność komory prochowej, co skutkowało ucieczką gazów prochowych, a więc spadkiem prędkości pocisku3. Władysław IV Waza, reformator polskiej artylerii(Bartłomiej Milwitz) Podstawowymi zmianami, które zaszły w artylerii XVI wieku w stosunku do XV, jest zmniejszenie masy dział i zastosowanie czopów odlewanych bezpośrednio z ciała broni. Na zmniejszenie masy wpłynęła zmiana amunicji – zamiast kul kamiennych zaczęto używać żeliwnych. Kule przy tej samej masie mogły być mniejsze, można więc było zmniejszyć też kaliber, a co za tym idzie – masę dział. Czopy umożliwiły natomiast stosowanie prostszych i lżejszych konstrukcji drewnianych łóż. Obie zmiany, zapoczątkowane we Francji, znacznie zwiększyły mobilność artylerii4. Z bombardy w XVI wieku wyewoluowały takie działa, jak: szarfmece, bazyliszki, słowiki, śpiewaki, kartauny. Natomiast z dział lekkich: notszlangi, feldszlangi, falkony i falkonety5. W tamtym okresie w rozwoju artylerii przodowała Francja, która jako pierwszy kraj powzięła próbę ujednolicenia kalibru6. Na podstawie informacji o kalibrach dział w różnych krajach około roku 1550 możemy skonfrontować te arsenały z polskimi7. Francja posiadała takie działa, jak: armaty (canon), kolubryny (rozróżniano wielkie, bastardowe i średnie) oraz falkonety. W Niemczech posiadano na przykład armaty, średnie armaty, półszlangi, krótkie szlangi, sakery, falkonety8. Za panowania Zygmunta I Polska posiadała: kartauny, szarfmece, słowiki, notszangi, falkony i falkonety9. Jak widzimy, arsenały te były bardzo zbliżone pod względem typów dział, istotne jest jednak, że kalibry dział tego samego typu w różnych krajach nie były takie same, na przykład armata we Francji miała kaliber 16,2 centymetra, a armata niemiecka – 18 centymetrów10. Produkcja dział w XVI wieku Formowanie dział spiżowych w zasadzie się nie zmieniło w XVI wieku w stosunku do wieku poprzedniego, tworzono je przy użyciu pieców kotłowych, a sam proces wszędzie wyglądał podobnie. Owe powszechnie stosowane piece kotłowe wyglądały następująco: „składały się z lanego kotła wpuszczonego do paleniska i wyłożonego gliną, nad którego górnym obrzeżem nadmurowywano niewysoki szyb wypełniany węglem drzewnym. Dysze doprowadzały powietrze nad brzeg kotła, a gdy metal został już roztopiony, szyb niszczono i czerpano metal. Niekiedy stosowano otwór spustowy, z którym było zawsze dużo kłopotu”11. Piece kotłowe wykorzystywano także do odlewów z żelaza12, jednak w XVI wieku działa żelazne były jeszcze mało popularne ze względu na niewielkie upowszechnienie pieców szybowych, które lepiej się do tego nadawały. Przy odlewaniu nadal polegano na „formowaniu powolnym”. Pierwszym etapem było przygotowanie „fałszywego modelu” odlewu. Najpierw sporządzano „wrzeciono” – lekko stożkowaty, odpowiednio uformowany drewniany drąg, który układano na stojakach tak, aby można było go obracać. Na „wrzeciono” podczas obracania nawijano pakułowy lub słomiany powróz. Następnie na powróz nakładano cienkimi warstwami glinę, aż do uzyskania odpowiednio grubego modelu. Dla ułatwienia obok ustawiano wzornik, bardzo pomocny przy zamówieniu kilku dział tego samego typu i kalibru. Do „fałszywego modelu” odlewu montowano drewniane czopy i modele uch oraz wszelkich ozdób i wytłoczeń. Kolejnym etapem było przygotowanie właściwej formy. Cały model wraz z czopami smarowano mieszaniną sadła i oleju roślinnego, która miała utworzyć warstwę izolującą. Następnie smarowano wszystko kolejną mieszaniną – mielonej tłustej gliny, włosia oraz suszonej i przesianej końskiej mierzwy13 później nawilżanej do momentu osiągnięcia stanu plastycznego. Po wysuszeniu nakładano kolejne warstwy mieszanki, za każdym razem tłuściejszej, aż do uzyskania odpowiedniej grubości. Na całość modelu zakładano dla wzmocnienia obręcze oraz podłużne sztaby żelazne, które przeplatano z obręczami drutem. Następnie wyjmowano modele czopów z glinianej formy, po czym otwory zaprawiano i zabezpieczano obręczami. Później ponownie całość formy pokrywano warstwą tłustej gliny i suszono na ogniu. Zbliżenie na lufę „działa skórzanego”(Bullenwächter, Creative Commons Attribution-Share Alike via Wikimedia Commons) Przedostatnim etapem było przygotowanie formy do zalania metalem. Po odpowiednim wysuszeniu wyciągano „wrzeciono” z nawiniętym na nie powrozem. Model ustawiano pionowo na podkładce w przygotowanym dole. Następnie wrzucano drobne szczapy i podpalano. Warstwa izolująca stapiała się, a zewnętrzna część „fałszywej formy” stawała się krucha, co ułatwiało jej usunięcie. Zostawała tylko forma właściwa. W tym momencie przymocowywano osobno wykonany model tylnej części działa, tak aby stanowił jedno z pozostałą częścią formy. Teraz całość można było wysuszyć. Ostatnim etapem było zalanie formy metalem. Działa umieszczano w dołach, w czterech rogach pieca, do których podążały kanaliki, a nimi miał popłynąć płynny metal. Przed zalaniem umieszczano w formie rdzeń wykonany analogicznie do „fałszywego modelu”. Należy zwrócić uwagę, że nie w każdej odlewni stosowano metodę polegającą na umieszczeniu rdzenia wewnątrz modelu przed zalaniem. W niektórych zakładach wiercono kanał w gotowym dziale14. Na początku wieku XVI działa dla Rzeczpospolitej produkowano głównie w ludwisarni krakowskiej i – w mniejszej liczbie – lwowskiej. Po roku 1540 do tego grona dołączyła ludwisarnia wileńska15. Inne ośrodki produkcji artyleryjskiej to między innymi Gdańsk i Poznań16. Wiek XVII Wyposażenie artyleryjskie armii europejskich w XVII wieku W XVII wieku kładziono nacisk przede wszystkim na zmniejszenie masy dział i ujednolicenie kalibrów. Wynikało to z coraz szerszego użycia artylerii do wsparcia piechoty w bitwie i chęci ułatwienia prac zaopatrzeniowych. Zmiany te zapoczątkował Gustaw II Adolf, zależało mu na jak największym ograniczeniu masy, czego efektem była próba zastosowania „dział skórzanych”. Były to działa lekkie, o wadze trzech funtów, i cienkich lufach dla wzmocnienia owijanych skórą17. Ich wadą było zbyt szybkie przegrzewanie się i niemożność dostatecznie szybkiego schłodzenia. Z tych względów używano ich jedynie w latach 1627–1629. Drugą nowością była armata regimentowa, niezwykle lekka, ponieważ do jej przemieszczenia wystarczyło dwóch lub trzech żołnierzy albo jeden koń. Znacznie zwiększyła ona siłę ogniową piechoty18. Wielką popularnością cieszyły się w XVII wieku działa typu kartauna, które zastąpiły inne armaty, co ułatwiło dodatkowo ujednolicenie kalibrów. Wprowadził je w Holandii Maurycy Orański. Od tego momentu w całej Europie dominowało właśnie to działo. Wyróżniano cztery jego typy: pełna kartauna (48-funtowa19), półkartauna (24-funtowa), ćwierćkartauna (12-funtowa) i oktawa (6‑funtowa)20. Podobnie postąpiono w Szwecji, gdzie ujednolicono wagomiar kartaun do 24-, 12-, i 3-funtówek21. W Polsce reformę artylerii przeprowadził Władysław IV. Dążył on do zastąpienia przestarzałych, ciężkich długolufowych dział właśnie kartaunami, ujednolicił też na wzór zachodniej Europy wagomiar tych dział do 48-, 24-, 12- i 6-funtówek, a na modłę szwedzką wprowadził działa regimentowe – 6-, a później 4-funtowe. Od szwedzkich różnił je materiał wykorzystany do produkcji. Polskie regimentówki odlewano ze spiżu, a nie żelaza jak szwedzkie22. Jesteśmy w stanie dość dobrze określić liczbę dział Rzeczpospolitej w 1640 roku na podstawie inwentarza obejmującego cekhauz warszawski, krakowski, lwowski, malborski, pucki, barski, kamieniecki i kudacki. Łącznie Polska miała: dwie całe kartauny, dwadzieścia dwie półkartauny, trzydzieści trzy ćwierćkartauny, sześć oktaw, dziesięć kolubryn, dwanaście kolubryn bastardowych, siedemdziesiąt dwa falkonety, dziewięć petryer, pięćdziesiąt działek regimentowych, piętnaście działek regimentowych zdobycznych moskiewskich, siedemdziesiąt trzy działa żelazne23. Skoro działa żelazne wymieniono osobno, zakładam, że pozostałe wykonano ze spiżu. Na podstawie powyższych danych dokonałem pewnych obliczeń. Przyjmując założenie, że działa żelazne są działami nowego typu, a wszystkie inne wymienione poza regimentowymi i kartaunami są działami starszego typu, doszedłem do następujących wyników: 65% artylerii Rzeczpospolitej w połowie wieku XVII stanowiła średniolufowa artyleria nowszego typu, natomiast 35% – artyleria typu starego. Niestety w wyniku działań wojennych do roku 1660 Polska wiele dział utraciła. Dodatkowo wyniszczenie kraju odbiło się na ilości pieniędzy przeznaczanych na artylerię. Z tego względu w drugiej połowie XVII wieku przestawiono się na produkcję tańszych dział małokalibrowych żelaznych, a i tak liczba dział w Polskiej armii nie przekraczała dwóch na tysiąc żołnierzy. Wpływ na to miały także ogromne koszty transportu artylerii24. Ze względów finansowych postanowiono zwiększyć produkcję dział żelaznych w stosunku do brązowych. W roku 1650 było aż sto osiemnaście dział żelaznych na całkowitą liczbę trzystu pięćdziesięciu25. Porównując te dane z podanymi wcześniej, możemy łatwo zauważyć, że starano się ograniczać koszta, wybierając tańszy materiał, jakim jest żelazo. Produkcja dział w XVII wieku W XVII wieku upowszechniło się odlewanie dział żelaznych. Za jedną z podstawowych przyczyn możemy uznać cenę żelaza, które było tańsze od spiżu. Ponadto żelazo jest lżejsze niż spiż. W dobie zmian w taktyce, kiedy kładziono nacisk na wysoką mobilność artylerii, był to bardzo ważny czynnik. Minusem dział stalowych była natomiast ich mała wytrzymałość26. Zwiększenie produkcji dział żelaznych wynikło z rozpowszechnienia się „wysokiego pieca”, znanego pod fachową nazwą piec szybowy. Umożliwiał on zwiększenie produkcji żelaza dzięki większej wydajności i praktyczniejszej konstrukcji w stosunku do pieca kotłowego stosowanego przy wytopie spiżu. Główną zaletą była możliwość bezpośredniego przelewania ciekłej surówki w formy odlewnicze. „Wytop odbywał się w trybie ciągłym w czasie kampanii, która trwała około czterdziestu tygodni. Wielki piec był zbudowany z kamienia, jego pojemność sięgała 40–50 metrów sześciennych. U góry miał otwór, przez który dokonywano wsadu warstwami: rudy żelaznej, węgla drzewnego i topników w postaci kamienia wapiennego. U dołu pieca znajdowały się otwory, przez które w celu podniesienia temperatury wtłaczano zimne powietrze za pomocą miechów […]. Co parę godzin dokonywano spustu surówki żelaznej i bezpośrednio w formach glinianych odlewano lufy armatnie27”. Muszę jednak przypomnieć, że nie wyklucza to wytopu żelaza przed wprowadzeniem pieców szybowych28. Było to jednak z pewnością bardziej czasochłonne. Do odlewni żeliwa wykorzystujących piece szybowe do produkcji dział należały odlewnie w Pankach, Samsonowie29, Bobrzy30, Łaźcu31, starostwie halickim32 i Cedzynie33. Podsumowując, chciałbym podkreślić, że różnice jakościowe w wyposażeniu artylerii Polski i innych krajów europejskich były prawie niezauważalne. Wszędzie stosowano bardzo podobne techniki produkcji dział. Naturalnie technologie te trafiały na wschód Europy z opóźnieniem, jednak nie tak dużym aby powodować większe różnice produkcyjne. Różnice widać dopiero w ujęciu ilościowym. Pod tym względem wyposażenie artyleryjskie Polski nie mogło się równać z pozostałymi potęgami europejskimi. Wynikało to ze względów finansowych, co pociągało za sobą kolejny problem – z transportem. Rzeczpospolitej nie było stać na pokrycie kosztów wynajęcia odpowiedniej liczby koni pociągowych34. Brak funduszy w skarbie państwa odbił się także na producentach broni artyleryjskiej. Cóż z tego, że w omawianym okresie zapotrzebowanie na produkty wojenne odlewni nie spadało, jeśli główny odbiorca, czyli skarb koronny, nie mógł za nie zapłacić. Naturalnie zamówienia realizowano nadal, jednak skutek był łatwy do przewidzenia: upadały wielkie przedsiębiorstwa, w tym jedno z najbardziej znanych, rodziny Gibbonich35. Uważam więc, że możemy być dumni z historii naszej artylerii, która stała na światowym poziomie. Niestety słabość skarbu koronnego uniemożliwiła pełne wykorzystanie jej możliwości. Bibliografia: J. Solak, Upadek Konstantynopola 1453, dostęp Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981. K. Górski, Historya artyleryii polskiej, Warszawa 1902. W. Dziewanowski, Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce, Warszawa 1935. K. Gierdziejewski, Zarys odlewnictwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Stalinogród 1954. P. Skworoda, Artyleria Polska. Historia – teraźniejszość – przyszłość (myśl wojskowa, szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie). Materiały pokonferencyjne, Toruń 18–19 września 2007. B. Zientara, Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV – XVIIw., Warszawa 1954. A. Jezierski, C. Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, wyd. Key Text, Warszawa 2003. Przypisy 1. J. Solak, Upadek Konstantynopola 1453, dostęp 2. T. M. Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981, s. 275. 3. Ibidem. 4. K. Górski, Historya artyleryii polskiej, Warszawa 1902, s. 33. 5. Ibidem, s. 34. 6. W. Dziewanowski, Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce, Warszawa 1935, s. 116. 7. Ze względu na charakter artykułu przedstawienie arsenałów poszczególnych krajów odnosi się jedynie do najważniejszych typów dział i pomija różnice ilościowe. 8. Ibidem. 9. K. Górski, op. cit., s. 37. 10. W. Dziewanowski, op. cit., s. 116. 11. K. Gierdziejewski, Zarys odlewnictwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Stalinogród 1954, s. 43, 44. 12. Ibidem, s. 43. 13. Mierzwa końska to, inaczej mówiąc, koński nawóz. 14. K. Gierdziejewski, op. cit., s. 80–86. 15. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 272. 16. Ibidem, s. 284. 17. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 394. 18. P. Skworoda, Artyleria Polska. Historia – teraźniejszość – przyszłość (myśl wojskowa, szkolnictwo artyleryjskie, technika i uzbrojenie).,Materiały pokonferencyjne, Toruń 18–19 września 2007, s. 13. 19. Wagomiar dział podawano w ciężarze kul do nich. 20. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., 338. 21. P. Skowroda, op. cit., s. 12. 22. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 423. 23. K. Górski, op. cit., s. 111. 24. T. M. Nowak, J. Wimmer, op. cit., s. 479. 25. B. Zientara, Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV–XVII w., Warszawa 1954, s. 242. 26. Ibidem, s. 241. 27. A. Jezierski, C. Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Key Text, Warszawa 2003, s. 48, 49. 28. Ibidem. 29. Ibidem, s. 164. 30. B. Zientara, op. cit., s. 239. 31. A. Jezierski, C. Leszczyńska, op. cit., s. 48. 32. B. Zientara, op. cit., s. 256. Autor nie podaje dokładnej lokalizacji. 33. J. Pazdur, Postęp techniczny w Polsce dobry Odrodzenia, Warszawa 1954, za: Ibidem, s. 256. 34. P. Skworoda, op. cit., s. 20. 35. B. Zientara, op. cit., s. 246, 247. Pappenheim, PD via Wikimedia Commons Klasa VI – lekcja 8 Cel w języku ucznia: Poznasz przykłady zmian politycznych W Europie w okresie napoleońskim. Kryteria sukcesu: Wyjaśniam okoliczności przejęcia władzy przez przemiany co się wydarzyło w 1804 r., 1805 r. Materiał wprowadzający. Kariera, która stała się udziałem Napoleona Bonapartego, niezamożnego Korsykanina, była możliwa tylko w społeczeństwie odmienionym przez rewolucję. Jednak zdecydowały o tym talenty militarne i polityczne człowieka, który świadomie związał swoje losy z Francją i w wieku zaledwie 24 lat uzyskał stopień generała. Umiał dostrzec to, że rewolucja francuska nie była wydarzeniem, lecz procesem historycznym, w którym dopiero po zwycięstwie zaczyna się walka. W 1796 roku otrzymał naczelne dowództwo nad armią francuską we Włoszech. Zdobyta we Włoszech ogromna popularność pozwoliła mu na przejęcie władzy i usunięcie skompromitowanych nieudolnością polityków Dyrektoriatu. Dnia 9 listopada 1799 roku (w siódmym roku istnienia republiki francuskiej) Bonaparte przeprowadził w Paryżu udany zamach stanu. Specjalnie w tym celu powrócił z kolonialnej wyprawy egipskiej, na którą został wysłany przez władze francuskie ponad rok wcześniej, w połowie 1798 roku. Ilustracja nr 1. Koronacja Napoleona Bonaparte. W 1804 roku Napoleon koronował się na cesarza Francuzów. Ten specyficzny tytuł miał podkreślić nowy sposób sprawowania władzy monarszej, z woli i dla dobra ludu francuskiego. W tym samym roku z jego inicjatywy został uchwalony zbiór praw znany jako Kodeks Napoleona. Koronacja Napoleona na cesarza otworzyła nową epokę w dziejach Europy. Miał on świadomość swojej wielkości, rozumował w kategoriach imperialnych i temu podporządkowywał swoje polityczne działania. Pod jego rządami dla Francuzów nastał czas wielkich zwycięstw i glorii. Bitwę pod Austerlitz, stoczoną 2 grudnia 1805 roku z armiami Ilustracja nr 2. Bitwa pod Austerlitz. Wikipedia. dowodzonymi przez dwóch cesarzy – Rosji i Austrii, Napoleon uznawał za swoje najświetniejsze zwycięstwo. Nazwano ją „bitwą trzech cesarzy”. W wyniku tego zwycięstwa Austria stała się krajem częściowo zależnym od Francji i przestała przewodzić Rzeszy Niemieckiej, którą zlikwidowano. Wkrótce los wielu podporządkowanych Napoleonowi państw niemieckich podzieliły też Prusy. Francja stała się mocarstwem wywierającym przemożny wpływ w zachodniej i środkowej części kontynentu. Polecenia dla uczniów do wykonania: ( Uwzględniając wszystkie czynności związane z obsługą komputera, zapoznawaniem się z poleceniami i ich wykonaniem – przewidywany czas przebiegu lekcji wynosi 35 minut) Zapisz temat i kryteria sukcesu w zeszycie. (2 minuty)Zapoznaj się z przesłanym materiałem. (10 minut )Na podstawie przesłanego materiału i tekstu z podręcznika napisz w zeszycie informację na temat: Jakie zmiany we Francji wprowadził Kodeks Napoleona ( 15 minut ).W zeszycie wyjaśnij podane w kryteriach daty – 5 minut. Proszę nauczyć się tego i poprzednich tematów. Proszę nie przesyłać z tego tematu informacji zwrotnej. Ważne pojęcia: Społeczeństwo Anglii w I poł. XVII w. – burżuazja i tzw. nowa szlachta (gentry) dążyły do likwidacji ustroju feudalnego i czerpania zysków z wolnego handlu, produkcji (manufaktur), ekspansji kolonialnej, z hodowli owiec (grodzenia) – ta grupa była za zmianami społeczno-politycznymi, opowiedziała się za purytanizmem (odmianą kalwinizmu); stara rodowa arystokracja utrzymywała się z posiadanej ziemi i dochodów z renty feudalnej – była przeciwna zmianom, popierała interesy monarchii i Kościoła anglikańskiegoPrzyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. – po śmierci Elżbiety Wielkiej władzę objął Jakub I Stuart, a po nim jego syn Karol I Stuart, którzy połączyli unią personalną Anglię i Szkocję, dążyli do absolutyzmu co wywołało konflikt z Izbą Gmin (niższą izbą parlamentu angielskiego); kiedy w 1628 r. parlament złożył Petycję o prawach Karol I rozwiązał parlament i rozpoczął okres tzw. jedenastoletniej tyranii, stosując terror, cenzurę, konfiskując majątki i wprowadzając wysokie cła; w 1640 r. zwołał tzw. Parlament Krótki, ale gdy ten nie wydał zgody na podatki rozwiązał go; problemy finansowe zmusiły Karola I do ponownego zwołania parlamentu i w latach 1640-1653 obradował Parlament Długi – uchwalił „Wielką remonstrację”, w której żądano kontroli nad finansami i podatkami; po nieudanej próbie zamachu stanu Karol I musiał uciekać z Londynu – rozpoczęła się wojna domowaWojna domowa w Anglii – po stronie króla Karola I opowiedział się Kościół anglikański, tzw. stara szlachta i wielcy właściciele ziemscy; po stronie parlamentu stanęła nowa szlachta, mieszczaństwo i chłopi, z których Oliver Cromwell utworzył Armię Nowego Wzoru (zwyciężyli w 1645 r. pod Naseby); w 1649 r. Parlament kadłubowy skazał króla na karę śmierci za zdradę stanu – Anglia została republiką; śmierć władcy nie rozwiązała problemów, stąd w armii Cromwella nastąpił podział na lewellerów i diggerów – ugrupowania głoszące hasła radykalne, utopijne (krwawo stłumieni przez Cromwella)Oliver Cromwell – był przywódcą opozycji przeciwko królowi Karolowi I Stuartowi; z drobnej szlachty, chłopów, rzemieślników i mieszczan stworzył Armię Nowego Wzoru; połączył Anglię z Irlandią i Szkocją unią polityczną; w 1653 r. ogłosił się lordem protektorem, wprowadzając rządy dyktatury wojskowejHabeas Corpus Act – ustawa z 1679 r. podpisana przez Karola II Stuarta, gwarantowała zakaz aresztowania bez wyroku sądowegoChwalebna Rewolucja – w 1688 r. przejęcie władzy przez Wilhelma III Orańskiego i Marię Stuart; w 1689 r. zatwierdzono Ustawę o prawach, która ograniczyła rolę króla na rzecz parlamentuAkt o następstwie tronu – ogłoszony w 1701 r., regulował zasady dziedziczenia tronu, wprowadził odpowiedzialność parlamentarną doradców króla, dokument stał się podstawą monarchii parlamentarnej w AngliiPrzyczyny wojny trzydziestoletniej 1618-1648 – rozbicie polityczne Rzeszy Niemieckiej (ok. 300 księstw, biskupstw i wolnych miast); rywalizacja książąt o władzę z cesarzem z dynastii Habsburgów; dążenie Habsburgów do zjednoczenia Rzeszy, władzy absolutnej i likwidacji reformacji; walka o hegemonię w Europie; łamanie gwarancji religijnych w Czechach i na Węgrzech przez Habsburgów; zawiązanie przez protestantów Unii Protestanckiej (Ewangelickiej) a przez katolickich władców Ligi KatolickiejUnia Protestancka (Ewangelicka) – z elektorem Palatynatu, Fryderykiem (poparcie Francji, która dążyła do rozerwania sojuszu państw habsburskich, otaczających Francję); poparcie: Szwecji (chciała zdobyczy nad Bałtykiem), Holandii, Danii (chciała uzyskać wpływy w północnych Niemczech)Defenestracja praska – 23 maja 1618 r. podczas zgromadzenia innowierców w Pradze, zwołanego wbrew woli cesarza Macieja I, wyrzucono przez okno praskiego zamku na Hradczanach namiestników cesarskich; początek powstania antyhabsburskiego w CzechachPrzebieg wojny trzydziestoletniej – 1618–1624 – okres czesko-palatynacki, w 1619 r. detronizacja Ferdynanda II Habsburga przez Czechów po śmierci cesarza Macieja I; powołanie na tron Fryderyka V Wittelsbacha, palatyna reńskiego przywódcy Unii Ewangelickiej; sukcesy koalicji protestanckiej, powstanie antyhabsburskie na Węgrzech; książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen w 1619 r. oblegał Wiedeń, Habsburgowie otrzymali pomoc Zygmunta III Wazy, który wysłał oddział lisowczyków na terytorium Siedmiogrodu, zmuszając Bethlena do odstąpienia od oblężenia; w 1620 r. – klęska wojsk czeskich pod Białą Górą, represje w Czechach, konfiskata majątków powstańców, kary śmierci, wyniszczenie szlachty czeskiej1624–1629 – okres duński, Dania rozpoczęła wojnę z Habsburgami; sukcesy Ligi Katolickiej, która zajęła Palatynat i pokonała króla Danii Chrystiana IV1630–1635 – okres szwedzki, król Gustaw Adolf zajął Pomorze Zachodnie; w 1632 r. zajął Czechy i Bawarię, zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi, Albrecht Wallenstein1635–1648 – okres francuski, do wojny po stronie Unii Ewangelickiej przystąpiła FrancjaAlbrecht von Wallenstein – dowódca wojsk Ligi Katolickiej w wojnie trzydziestoletniej; wybitny strateg, największy posiadacz ziemski na Morawach i Czechach; przegrał bitwę pod Lützen w 1632 r., oskarżony o zdradę został zamordowany na rozkaz cesarza Ferdynanda II w 1634 westfalski – 1648 r.; Hiszpania uznała niepodległość Holandii; Francja otrzymała część Alzacji, biskupstwa Metz, Toul, Verdun; Szwecja zajęła Pomorze Szczecińskie, Uznam, Wolin, Rugię, biskupstwa Bremen i Werden; Brandenburgia otrzymała Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwa Kamień, Magdeburg, Minden; Saksonia przyłączyła Łużyce; uznano niezależność Konfederacji Szwajcarskiej, zagwarantowano tolerancję wyznaniową w Rzeszy; uznano sekularyzację dóbr kościelnychSkutki wojny trzydziestoletniej – spowodowała wyludnienie i ruinę wielu krajów niemieckich oraz ogrom¬ne zniszczenia; ubytek ludności wiejskiej (ok. 40%) i mieszczan (ok. 33%); upadek handlu, rzemiosła, rolnictwa; epidemie; koszt utrzymania wojsk ponosił okupowany teren – „wojna żywi wojnę”; upadek kultury i oświaty, zwłaszcza czeskiej, wskutek wymordowania szlachty czeskiej po bitwie pod Białą Górą; utrzymał się podział polityczny i wyznaniowy Niemiec, ale zakończyły się wojny religijne; umocniła się pozycja Francji, nastąpił wzrost znaczenia Szwecji i Brandenburgii; po wojnie rozpoczęła się odbudowa I Rzeszy ze zniszczeńArmand Richelieu – francuski kardynał, pierwszy minister za panowania Ludwika XIII, był twórcą władzy absolutnej we Francji, ograniczył rolę hugenotów odbierając im armię i prawo do posiadania twierdz; scentralizował władzę, tworząc rząd złożony z ministrów i podporządkowany pierwszemu ministrowi; w gospodarce wprowadzał zasady merkantylizmu (ograniczenie importu, rozwój eksportu, wsparcie rodzimej produkcji i handlu); w polityce zagranicznej wystąpił przeciw Habsburgom, biorąc udział od 1635 r. w wojnie trzydziestoletniejJules Mazarin (Mazzarini) – kardynał i pierwszy minister za panowania małoletniego Ludwika XIV we Francji; w latach 1648-1653 tłumił tzw. frondę, czyli bunt mieszczan i możnych przeciwko władzy absolutnej i uciskowi podatkowemuLudwik XIV – król Francji, mówił o sobie „Państwo to ja”, miał władzę absolutną; zlikwidował urząd pierwszego ministra; w 1685 r. zniósł edykt nantejski, co rozpoczęło prześladowania hugenotów we Francji i ich masową emigrację; wybudował Wersal („złotą klatkę”), w którym przebywał władca wraz z rządem i dworem; symbolem jego władzy było więzienie – BastyliaPolityka réunionów – polityka Ludwika XIV w latach 80. XVII w. polegająca na włączaniu do Francji terytoriów pogranicznych na podstawie orzeczeń trybunałów francuskich; po wojnie Francji z Ligą Augsburską zakończoną pokojem w Rijswijk w 1697 r. Francja utraciła większość ziemJean Baptiste Colbert – zwolennik merkantylizmu (myśl ekonomiczna propagująca rozwój rodzimej gospodarki poprzez ograniczenie importu i rozwój eksportu, manufaktur, handlu, zdobywania kolonii); generalny kontroler finansów za panowania Ludwika XIVGustaw II Adolf – król Szwecji z dynastii Wazów; nazywany Lwem Północy; zreformował państwo, uczynił armię szwedzką najsilniejszą w Europie; prowadził liczne wojny zapewniając Szwecji hegemonię w basenie Morza Bałtyckiego; zaangażował się w wojnę trzydziestoletnią po stronie Unii Protestanckiej - zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi Katolickiej, Albrecht WallensteinBarok – epoka i styl w kulturze od końca XVI do połowy XVIII w. charakteryzujący się kontrastowością, przepychem, dynamiką i indywidualizmem artysty; ogromny wpływ na twórców miała kontrreformacja i absolutyzmManieryzm – styl w sztuce w XVI w., uważany za schyłek renesansu i zapowiedź barokuArchitektura – cechy: monumentalne formy, falista linia, łamane gzymsy, przepych, złocone ozdoby, efekty światłocienia, piękna sztukateria, ozdobne ołtarze, ambony, konfesjonały, organy; przykłady baroku kościelnego: wzorem był kościół Il Gesú w Rzymie; Giovanni Lorenzo Bernini – kolumnada wokół placu św. Piotra w Rzymie i baldachim przykrywający grób św. Piotra, Francesco Borromini – kościół św. Agnieszki w Rzymie; barok dworski: np. Wersal (styl Ludwika XIV), rezydencja Habsburgów w Schönbrunn koło Wiednia; wszystkie pałace otoczone były wspaniałymi ogodami, fontannamiRzeźba – dynamizm, patos, teatralność gestu, wygięcie postaci, barwna polichromia i złocenia, rzeźba w drewnie i marmurze; Giovanni Lorenzo Bernini, Ekstaza św. Teresy, Porwanie Prozerpiny, Apollo i Dafne, Fontanna di Trevi i Fontanna Czterech Rzek w RzymieMalarstwo – cechy: różnorodna tematyka, zastosowanie światłocienia, perspektywy, bogatej kolorystyki, realizm przedstawianych postaci, dynamika, motyw śmierci i przemijania; Peter Paul Rubens, Cierniem ukoronowanie, Sąd Ostateczny, Porwanie córek Leukippa; Anton van Dyck – portrety, malarz Karola I, króla Anglii; Rembrandt van Rijn, Nocna straż, Saskia, Anatomia doktora Tulpa; Diego Velázquez – portrety Habsburgów hiszpańskich; Michelangelo Caravaggio, Bachus, Nawrócenie św. Pawła, Wskrzeszenie Łazarza, Złożenie Chrystusa do grobu; El Greco, Adoracja imienia Jezusowego (sen Filipa II)Muzyka – formy: opery, msze, oratoria, pasje, koncerty solowe; kompozytorzy: Jan Sebastian Bach (Wielka msza h-moll), Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Claudio MonteverdiLiteratura – rozwój teatru: Pierre Corneille, Jean Racine, Molier, Lope de Vega; Jean de La Fontaine – bajkopisarz; Miguel de Cervantes (romans rycerski)Nauka i filozofia – Johannes Kepler (astronomia i matematyka), Galileusz (astronomia i fizyka), Isaac Newton (teoria grawitacji); Blaise Pascal (matematyk, filozof)René Descartes (Kartezjusz) – francuski matematyk, fizyk i filozof, człowiek wszechstronnie uzdolniony; autor Rozprawy o metodzie i słynnego powiedzenia: myślę, więc jestem (Cogito ergo sum); w I połowie XVII w. stworzył podstawy logicznego myślenia, uznając, że rozum jest najważniejszym źródłem poznania (racjonalizm) Ważne daty: 1603 r. – początek unii personalnej Anglii i Szkocji pod rządami Jakuba I Stuarta1609-1610 – wypędzenie morysków z Hiszpanii; była to ludność muzułmańska, która po zwycięstwie rekonkwisty przeszła na katolicyzm i pozostała na Półwyspie Iberyjskim1618 r. – defenestracja praska1620 r. – bitwa pod Białą Górą, klęska wojsk czeskich1629 r. – edykt łaski we Francji – gwarancja wolności religijnej dla hugenotów (wyznawców kalwinizmu), ale odebranie im armii i twierdz1642 r. – początek wojny domowej w Anglii1645 r. – zwycięstwo Armii Nowego Wzoru pod dowództwem Olivera Cromwella pod Naseby1648 r. – pokój westfalski kończący wojną trzydziestoletnią1649 r. – ścięcie króla Karola I Stuarta; ogłoszenie Anglii republiką1651 r. – Akty nawigacyjne: zakaz wwozu towarów kolonialnych do Anglii na obcych statkach; akty uderzyły w Holandię, która posiadała największą flotę1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie; Polska utraciła lenno pruskie na rzecz Brandenburgii; państwem prusko-brandenburskim rządził Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem (1640-1688)1660 r. – przywrócenie monarchii w Anglii – Karol II Stuart królem Anglii12 września 1683 r. – zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (wielka odsiecz wiedeńska)1685 r. – zniesienie edyktu nantejskiego we Francji przez króla Ludwika XIV, początek prześladowań hugenotów1699 r. – pokój w Karłowicach między Ligą Świętą a Turcją – Rzeczpospolita odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego; do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród; Rosja zajęła Azow; Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez) "Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych."

zmiany polityczne w europie w xvii wieku